Skrzypek, kompozytor i pedagog; urodził się 10 lipca 1835 w Lublinie, zmarł 31 marca 1880 w Moskwie. Jego ojciec Tadeusz był znanym chirurgiem, matka Regina, córka warszawskiego mecenasa sztuki Józefa Wolffa, pianistką. Dom Wieniawskich odwiedzali wybitni artyści, tu odbywały się koncerty, spotkania literackie i dyskusje. Zaważyło to nie tylko na późniejszej drodze życiowej Henryka Wieniawskiego, ale także dwóch jego braci, z których starszy, Julian (pseudonimem Jordan), został pisarzem i publicystą, natomiast młodszy, Józef, poświęcił się karierze pianistycznej.
W wieku 5 lat Henryk rozpoczął naukę gry na skrzypcach pod kierunkiem Jana Hornziela, ucznia Ludwika Spohra, następnie kontynuował naukę pod kierunkiem Stanisława Serwaczyńskiego, koncertmistrza Opery Budapesztańskiej. W 1843, mając 8 lat, wyjechał do Paryża, gdzie studiował pod kierunkiem Lamberta-Josepha Massarta w Konserwatorium Paryskim, będąc stypendystą cara Mikołaja I. Konserwatorium ukończył jako 11-letni chłopiec, w 1846 uzyskując Premier Prix jako najmłodszy laureat w klasie skrzypiec.
Po studiach koncertował w Rosji, występował na dworze carskim w Petersburgu, w miastach nadbałtyckich i w Wilnie, gdzie poznał Stanisława Moniuszkę. Koncertując w Niemczech nawiązał znajomość z Karolem Lipińskim, u którego pobierał lekcje prywatne. W 1849 udał się ponownie do Paryża, gdzie w Konserwatorium pod kierunkiem Hipolita Colleta podjął studia kompozycji, które ukończył z wyróżnieniem w następnym roku.
W 1850 rozpoczął, wraz z bratem Józefem, działalność koncertową, występując początkowo we wszystkich większych miastach carskiego imperium, następnie w wielu krajach europejskich, wszędzie wzbudzając nieopisany entuzjazm. Współpracę z bratem zakończył w 1855. Po wielu dalszych sukcesach (w Paryżu, Brukseli, Dreźnie, Londynie i in.) przeniósł się do Rosji i w 1860 otrzymał tytuł „Solisty jego imperatorskiej mości”, co wiązało się z pełnieniem funkcji solisty w Dyrekcji Teatrów Imperatroskich oraz wykładaniem w Szkole Teatralnej. Został również członkiem Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego: występował jako solista podczas koncertów, kierował kwartetem Towarzystwa, uczył gry na skrzypcach w tzw. klasach muzycznych Towarzystwa, przekształconych w 1862 w Konserwatorium Petersburskie. Według najnowszych danych pracował na stanowisku profesora klasy skrzypiec i zespołów kameralnych w latach 1862-866. Tu swoją kilkuletnią owocną działalnością pedagogiczną stworzył zalążek petersburskiej szkoły skrzypcowej, rozwiniętej przez Leopolda Auera we wspaniałą szkołę rosyjską. Każdego roku przez co najmniej 4 miesiące koncertował w innych krajach Europy.
W 1872, po 12 latach, opuścił Rosję i udał się z Antonim Rubinsteinem na wielkie tournée koncertowe po Stanach Zjednoczonych. W ciągu 8 miesięcy artyści dali 215 koncertów. Wieniawski pozostał w Ameryce do 1874, koncertując m.in. w Kalifornii. Po powrocie do Europy w 1874 podjął pracę pedagogiczną w konserwatorium w Brukseli, jako następca chorego Henriego Vieuxtempsa i kontynuował ją do września 1877 (wśród jego prywatnych uczniów był Eugène Ysaÿe).
Henryk Wieniawski był zapraszany do współpracy przez znanych wykonawców i prestiżowe instytucje koncertowe. W 1879 ciężko już chory artysta wyruszył w kolejne tournée do Rosji. Zmarł w Moskwie, w domu mecenaski sztuki Nadieżdy von Meck, zaprzyjaźnionej z Piotrem Czajkowskim. Pochowany został w Warszawie na cmentarzu Powązkowskim. W manifestacyjnym pogrzebie uczestniczyło 40 tysięcy osób.
Od 1935 roku odbywa się, co 5 lat (z wyjątkiem okresu okupacji), Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka Wieniawskiego – początkowo w Warszawie, zaś od 1952 w Poznaniu. Nieprzerwanie od 1960 działa w Poznaniu Towarzystwo Muzyczne im. Henryka Wieniawskiego. Jest ono inicjatorem i współorganizatorem Międzynarodowego Konkursu Lutniczego im. Henryka Wieniawskiego, pielęgnuje i upowszechnia pamięć o swoim patronie. Gromadzi dokumenty i pamiątki, jest wydawcą publikacji na temat jego życia i twórczości, organizuje seminaria i konferencje naukowe.