Kompozytor, dyrygent oper, orkiestr symfonicznych i chórów oraz pedagog. Urodzony 5 maja 1819 w majątku Ubiel k. Mińska, zmarł 4 czerwca 1872 w Warszawie.

Po krótkim okresie nauki domowej pod kierunkiem matki Elżbiety, kształcił się w grze na fortepianie od 1827 u Augusta Freyera w Warszawie, zaś od 1830 u Dominika Stefanowicza w Mińsku. W 1837 wyjechał na studia do Berlina, gdzie uczył się prywatnie harmonii, kontrapunktu, instrumentacji i dyrygentury pod kierunkiem Carla Friedricha Rungenhagena, dyrektora Towarzystwa Muzycznego Singakademie. Odbywał także praktykę, prowadząc chóry i akompaniując śpiewakom, poznawał wielki repertuar operowy, oratoryjny i symfoniczny oraz proces przygotowywania dzieł do wystawienia i technikę dyrygowania, biorąc udział w próbach prowadzonych przez Rungenhagena oraz goszczącego wówczas w Berlinie Gaspara Spontiniego.

W 1840 powrócił do kraju. Ożenił się z Aleksandrą Müllerówną i zamieszkał z nią w Wilnie, gdzie został prywatnym nauczycielem gry na fortepianie oraz objął stanowisko organisty w tamtejszym kościele św. Jana, przy którym zorganizował amatorski zespół chóralny, z którym podczas kilku miesięcy jego istnienia wykonał, z towarzyszeniem doraźnie zorganizowanej orkiestry, Requiem W.A. Mozarta oraz fragmenty oratoriów Stworzenie świata J, Haydna i Św. Paweł F. Mendelssohna-Bartholdy’ego. Odbywał także podróże artystyczne do Petersburga. Zapoznawał tamtejszą publiczność ze swoją twórczością, która zyskała duże powodzenie i przychylną prasę. W czasie podróży nawiązał bliską znajomość z wybitnymi muzykami rosyjskimi, m.in. Michaiłem Glinką, Aleksandrem Dargomyżskim, Cezarem Cui, Aleksandrem Sierowem.

W 1848 w Wilnie przygotował i osobiście poprowadził prawykonanie na estradzie pierwszej, dwuaktowej wersji opery Halka. W 1854 ,przy współudziale Achillesa Bonoldiego, założył Towarzystwo im. św. Cecylii, którego członkowie-amatorzy dawali pod jego batutą dwa razy do roku publiczne koncerty. Po triumfie, jaki odniosła 1 stycznia 1858 warszawska premiera nowej, czteroaktowej wersji Halki, odbył podróż artystyczną do Niemiec i Francji, a po powrocie 1 sierpnia 1858 roku został powołany na stanowisko pierwszego dyrygenta Opery Polskiej w Teatrze Wielkim w Warszawie. Pierwszym dziełem, jakie wystawił jeszcze w tym samym roku, była jego własna jednoaktowa opera Flis.

Podczas piętnastu niemal lat pracy na tym stanowisku przygotował i wystawił kolejno wszystkie swoje następne opery. Ograniczał się prawie wyłącznie, z niewielkimi wyjątkami (jak np. opery Haydée i Koń spiżowy D.F. Esprit Aubera) do dyrygowania własnymi dziełami. Prowadził ponadto sporadycznie chóry w kościołach warszawskich. Występował także corocznie jako dyrygent na koncertach kompozytorskich. W 1862 ponownie wyjechał do Paryża, licząc na wystawienie którejś ze swoich oper, co jednak nie doszło do skutku. Okres powstania styczniowego zahamował prace kompozytora, ciężkie warunki polityczne nie sprzyjały twórczości. W 1865 wystawienie opery Straszny dwór wywołało jednak entuzjazm. Nowa opera odniosła sukces podobny do sukcesu Halki.

Jeszcze w 1864 Moniuszko rozpoczął wykłady z zakresu harmonii, kontrapunktu i kompozycji oraz prowadził zespół chóralny w Instytucie Muzycznym w Warszawie. Jego uczniami byli m.in. Zygmunt Noskowski i Henryk Jarecki.

Muzyka Moniuszki zyskała szerokie uznanie w polskim społeczeństwie. Uważa się ją powszechnie za wzór muzyki „słowiańskiej”.

Stanisław Moniuszko zmarł nagle na atak serca. Pochowany został na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Jego pogrzeb stał się manifestacją narodową.