Ur. 14 października 1871 w Wiedniu, zm. 15 marca 1942 w Larchmont w stanie Nowy Jork; austriacki kompozytor i dyrygent. W latach 1884-92 kształcił się w konserwatorium w Wiedniu u A. Doora (fortepian), F. Krenna, R. Fuchsa (harmonia i kontrapunkt) oraz J.N. Fuchsa (kompozycja). W latach 1895-96 dyrygował założoną przez siebie amatorską orkiestrą Polyhymnia, w której Arnold Schönberg – jego późniejszy szwagier i przyjaciel – grał na wiolonczeli. Zemlinsky przez kilka miesięcy udzielał mu także nieformalnych lekcji kompozycji. W 1896 otrzymał nagrodę księcia Luitpolda za swoją pierwszą operę Sarema, wystawioną z sukcesem w monachijskiej Hofoper. W 1900 w wiedeńskiej Hofoper miała miejsce premiera jego drugiej opery Es war einmal… pod dyrekcją G. Mahlera.
W roku 1900 przyjął stanowisko głównego dyrygenta wiedeńskiego teatru operetkowego Carltheater. W tym czasie poznał Almę Schindler, której udzielał lekcji kompozycji i z którą połączyła go głębsza relacja. Związek trwał krótko, ponieważ Alma ostatecznie odrzuciła Zemlinsky’ego, wydarzenia te jednak miały oddźwięk w jego utworach jeszcze przez długi czas (opera Der Zwerg). Od 1903 dawał także lekcje orkiestracji w szkole Eugenii Schwarzwald. Do jego uczniów należeli m.in. A. Berg, A. Webern i E. Wellesz. W późniejszym okresie prywatnych lekcji kompozycji udzielał E.W. Korngoldowi. W 1903 przeniósł się do Theater an der Wien, a w 1904 do nowej Volksoper. Wiosną 1907 otrzymał posadę dyrygenta wiedeńskiej Hofoper, jednak już na początku 1908 kontrakt został rozwiązany i Zemlinsky powrócił do pracy w Volksoper. W 1911, po śmierci swojego mentora i promotora Gustawa Mahlera, Zemlinsky przeniósł się do Pragi, gdzie do 1927 był dyrektorem muzycznym w Neues Deutsches Theater. Od 1920 sprawował również funkcję rektora Deutsche Akademie für Musik und darstellende Kunst w Pradze, prowadząc klasę kompozycji i dyrygentury.
W 1927 przyjął posadę pierwszego dyrygenta Krolloper w Berlinie, którą w tym czasie kierował O. Kemperer. Uczył w Musikhochschule w Berlinie i dyrygował gościnnie w wielu miastach europejskich, m.in. w Barcelonie, Brnie, Paryżu, Rzymie i Warszawie. Współpracował z Filharmonią Czeską. W grudniu 1931 poprowadził berlińską premierę Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny K. Weilla. Opera ta, odrzucona przez środowiska prawicowe, odniosła komercyjny sukces. Wiosną 1933 w związku z antysemicką polityką Hitlera był zmuszony wyjechać z Niemiec. Wrócił do Wiednia, gdzie poświęcił się komponowaniu. Tego samego roku w Zurychu wystawiona została jego nowa opera Der Kreidekreis, która zyskała uznanie krytyków. Po przyłączeniu Austrii do III Rzeszy wiosną 1938 Zemlinsky zdecydował się opuścić kraj. We wrześniu wyjechał z żoną Louise i córką do Pragi i stamtąd przez Rotterdam do Nowego Jorku. Rozpoczął pracę nad nową operą Circe, ale wkrótce zaczął podupadać na zdrowiu i całkowicie przestał komponować.
Jako dyrygent Zemlinsky był ceniony zarówno za doskonałe interpretacje muzyki W.A. Mozarta, G. Mahlera i R. Straussa, jak i kompozytorów współczesnych (prowadził większość prawykonań utworów A. Schönberga). W okresie 16 lat działalności w Pradze, mimo wielu przeciwności, udało mu się utrzymać jakość muzyczną produkcji operowych i koncertów symfonicznych na najwyższym poziomie. W 1925 krytyk muzyczny Leo Schleissner nazwał ten okres “erą Zemlinsky’ego”, podkreślając jego wpływ na życie muzyczne miasta. Zemlinsky zaprezentował w tym czasie wiele współczesnych dzieł scenicznych (m.in Der Ring des Polykrates i Violantę E.W. Korngolda, Jenufę L. Janáčka, Cudownego Mandaryna B. Bartóka, Jonny spielt auf E. Krenka, Cardillaca P. Hindemitha, dokonał prawykonania fragmentów Wozzecka A. Berga), nie wahał się też sięgać po repertuar budzący w większych ośrodkach muzycznych wiele kontrowersji (Sancta Susanna P. Hindemitha). Wydarzeniem, które odbiło się echem również poza granicami kraju było prawykonanie Oczekiwania Schönberga w 1924, entuzjastycznie przyjęte przez krytyków.
W 1922 został dyrektorem muzycznym nowo utworzonego Stowarzyszenia Prywatnych Wykonań Muzycznych (Prager Verein für Musikalische Privataufführungen), które w okresie swej dwuletniej działalności zaprezentowało kilkadziesiąt kompozycji, głównie dzieł Regera, Debussy’ego, Schönberga, Berga i Weberna.
Był czynnym świadkiem rewolucji, jakie dokonywały się w muzyce w latach 1890-1940. Jego język muzyczny łączy bogactwo tradycji późnoromantycznych z nowymi trendami pierwszych dekad XX w.
Mimo wielkiego uznania, jakim darzony był jako dyrygent, i sukcesów, z jakim przyjmowane były poszczególne jego dzieła, kariera Zemlinsky’ego nie rozwinęła się na większą skalę, a twórczość przyćmiona została przez dokonania bardziej radykalnych twórców. W kontekście wydarzeń politycznych w Austrii i Europie środkowej w latach 30-tych, a także nowych technik kompozytorskich i awangardy muzycznej w kolejnych dekadach po wojnie, jego spuścizna została na kilkadziesiąt lat zapomniana. Dopiero w latach 70-tych jego utwory zaczęto ponownie wykonywać i nagrywać.

opracowano na podstawie biogramu na portalu
www.polskabibliotekamuzyczna.pl