Antonio Vivaldi (1678 - 1741)
Ur. 4 marca 1678 w Wenecji, zm. 27 lub 28 lipca 1741 w Wiedniu. Włoski kompozytor i skrzypek. Uczył się u swego ojca, Giovanniego Battisty, skrzypka przy bazylice Św. Marka w Wenecji. Po otrzymaniu w 1703 święceń kapłańskich działał do 1740 (z przerwami) w rodzinnym mieście jako nauczyciel muzyki, dyrygent i kompozytor przy konserwatorium (sierocińcu) Ospedale della Pietà. W laatch 1718–20 pełnił funkcję maestro di cappella da camera na dworze margrabiego F. Hesse-Darmstadt w Mantui. Obył kilka podróży do innych miast włoskich, a także: w 1738 do Amsterdamu, 1739 — Grazu, 1740 — Wiednia, ok. 1730 być może odwiedził Pragę. Był cenionym wirtuozem skrzypiec, wzbogacił technikę gry na tym instrumencie, stosując m.in. nowe sposoby wydobywania dźwięku, grę w wysokich rejestrach (do 12 pozycji), przestrajanie (tzw. skordaturę); w koncertach wiolonczelowych zastosował po raz pierwszy skracanie strun za pomocą kciuka.
Jego dorobek kompozytorski obejmuje niemal wszystkie gatunki i formy uprawiane w okresie baroku. Indywidualny styl Antonia Vivaldiego przejawia się najpełniej w jego dziełach instrumentalnych, w koncertach na instrumenty smyczkowe, zwłaszcza w wirtuozowskich koncertach skrzypcowych pogrupowanych często w cykle, np. La Stravaganza i Cimento dell’Armonia e dell’Invenzione; w skład tego drugiego wchodzi wiele utworów programowych, m.in. popularne Le Quattro Stagioni (Cztery pory roku), La tempesta di mare (Burza morska), La caccia (Polowanie). W zakresie formy Vivaldi był współtwórcą 3-częściowego koncertu solowego. Jego dzieła wokalne, zarówno świeckie, jak i religijne, są związane z operowym stylem epoki, odznaczają się barwną instrumentacją (oratorium Juditha) i dramatyczną siłą wyrazu (opery). Dowodem uznania, jakim cieszył się Vivaldi u współczesnych, są transkrypcje jego koncertów skrzypcowych dokonane przez J.S. Bacha. Dzieła Vivaldiego odegrały ważną rolę w kształtowaniu się nowych prądów stylistycznych, wywarły wpływ na kompozytorów szkoły mannheinskiej, w pewnym stopniu na klasyków wiedeńskich. Styl, jaki Antonio Vivaldi ukształtował w młodzieńczym okresie swojej twórczości, spotkał się u schyłku życia kompozytora z ostrą krytyką. Po śmierci Vivaldiego jego dzieła uległy zapomnieniu; zostały ponownie odkryte i właściwie ocenione dopiero w latach 30. XX w.; od zakończenia II wojny światowej recepcja twórczości tego kompozytora staje się coraz bardziej powszechna.
Vivaldi pozostawił ponad 450 koncertów na instrumenty solowe z towarzyszeniem instrumentów smyczkowych i basso continuo, m.in. L’Estro armonico — 12 koncertów na 1, 2 i 4 skrzypiec z wiolonczelą, 18 koncertów na 3 skrzypiec i altówkę, liczne koncerty skrzypcowe, np. po 12 koncertów w cyklach: La Stravaganza, Il Cimento dell’Armonia e dell’Invenzione, La Cetra, 6 koncertów na flet, także koncerty obojowe, fagotowe, wiolonczelowe, mandolinowe, na violę d’amore; 63 symfonie i koncerty orkiestrowe; 97 sonat, m.in. 12 sonat da camera na 2 skrzypiec i basso continuo, 18 sonat na skrzypce i basso continuo; 48 oper (m.in.: Orlando finto pazzo, Nerone fatto Cesare, Incoronazione di Dario, La Virtù trionfante dell’Amore e dell’ Odio, ovvero il Tigrane, Cunegonda, Farnace, L’Olimpiade, Griselda, Ginevra, L’Oracolo in Messenia, Feraspe), 3 oratoria (Moyses Deus Pharaonis, Juditha triumphans devicta Holofernis barbarie, L’Adorazione delli tre re magi), 24 kantaty świeckie, serenaty, arie; muzykę kościelną (20 psalmów, 7 części mszalnych, 4 magnifikaty, 11 motetów, hymny, sekwencje). Istituto Italiano A. Vivaldi w Mediolanie wydał dzieła zebrane kompozytora (t. 1–43 1947–72), a od 1982 publikuje nowe wydanie krytyczne. Katalog tematyczny utworów Vivaldiego opracował P. Ryom (Verzeichnis der Werke von Antonio Vivaldi 1974; Répertoire des oeuvres d’Antonio Vivaldi, I: Les compositions instrumentales 1986).