Michael PRAETORIUS, Schultheiss, Schultze (Praetorius jest zlatynizowaną formą nazwiska), ur. 15 II 1571 lub 1572 Creuzburg k. Eisenach, zm. 15 II 1621 Wolfenbüttel, niemiecki kompozytor, teoretyk muzyki i organista. Praetorius uczęszczał do łacińskiej szkoły w Torgau, muzyki uczył go kantor M. Voigt. W 1584 kontynuował edukację w Zerbst, w 1585 podjął studia filozoficzne i teologiczne we Frankfurcie nad Odrą. W latach 1587–90 był równocześnie organistą przy uniwersyteckim kościele St. Marien. W 1590 opuścił Frankfurt i prawdopodobnie w 1592 lub 1593 osiadł w Wolfenbüttel, gdzie w 1595 został organistą na dworze księcia biskupa Heinricha Juliusa von Braunschweig-Wolfenbüttel. W 1596 wziął udział w spotkaniu wybitnych niemieckich organistów podczas uroczystości poświęcenia nowych organów w Gröningen, w 1602 i 1603 podróżował do Ratyzbony, w IX 1603 poślubił Annę Lakemacher, z którą miał dwóch synów – Michaela i Ernsta. W 1604 został (po Th. Mancinusie) kapelmistrzem dworu w Wolfenbüttel. Za czasów Mancinusa i Praetoriusa dwór w Wolfenbüttel z wokalno-instrumentalną kapelą o wysokim poziomie wykonawczym należał do znaczących ośrodków muzycznych w Niemczech. W latach kapelmistrzostwa na dworze księcia biskupa Heinricha Juliusa Praetorius współpracował z czołowym ówcześnie budowniczym organowym, E. Compeniusem. Po śmierci księcia (1613) był do 1616 kapelmistrzem dworu elektora saskiego w Dreźnie; poznał tam H. Schütza i S. Scheidta, pojawiał się też w roli kapelmistrza i organizatora muzycznego w innych ośrodkach, m.in. w Naumburgu, Halle. W 1617 zreorganizował kapelę w Sondershausen, uczestniczył w uroczystościach poświęcenia dworu w Kassel, na które napisał Concertgesang. W 1618 wraz z H. Schützern i S. Scheidtem otrzymał polecenie reorganizacji kapeli przy katedrze w Magdeburgu. Jesienią 1619 przebywał w Lipsku, Norymberdze i Bayreuth. Po powrocie do Wolfenbüttel w 1620 dotknięty chorobą Praetorius nie podjął już funkcji kapelmistrza zespołu dworskiego, który przeżywał wtedy regres. W ostatnich miesiącach życia wsparcie materialne stanowiła dla niego prebenda, należna mu z racji posiadania (najpóźniej od 1614) tytułu przeora klasztoru w Ringelheim koło Goslar. W ciągu pracowitego życia Praetorius zgromadził pokaźny majątek, przed śmiercią znaczną jego część przeznaczył na fundusz dobroczynny dla ubogich.

Twórczość kompozytorska Praetoriusa należy do bardzo ważnych zjawisk w dziejach niemieckiej muzyki protestanckiej, niemal w całości reprezentuje muzykę wokalną i wokalno-instrumentalną, przeznaczoną dla liturgii luterańskiej i obejmuje ponad 2000 utworów. Najdonioślejszym wkładem Praetoriusa w kształtowanie reformacyjnej muzyki baroku są liczne opracowania chorału protestanckiego, które wypełniają większą część Musae Sioniae cz. 1–9, pojawiają się też w innych zbiorach (Urania).

Znaczącą pozycję zajmuje także, choć skromna ilościowo, twórczość organowa obejmująca 8 opracowań chorału protestanckiego. Mimo wyraźnego jeszcze stylistycznego pokrewieństwa z muzyką wokalną, inicjują one fenomen chorału organowego, typowego dla niemieckiego baroku. Odosobniony fragment zachowanej spuścizny Praetoriusa stanowią instrumentalne tańce francuskie zebrane w Terpsichore, jedyny przykład jego twórczości świeckiej.

Język dźwiękowy Praetoriusa reprezentuje stylistykę etapu przejściowego między późnorenesansową polifonią a stylem wczesnobarokowym i wyraźnie ewoluuje.

Do końca pobytu w Wolfenbüttel dominował nurt motetowo-madrygałowy wyrastający z osiągnięć mistrzów schyłku renesansu, głównie Orlanda di Lasso i L. Marenzia (m.in. motety, psalmy, Musae Sioniae, Urania). Ugruntowane w tradycji muzyki religijnej techniki kompozytorskiej (głównie przeimitowanie i cantus firmus) nasycone zostają drobnymi wartościami nutowymi, bardziej energiczną niż w przeszłości muzyczną deklamacją tekstu, strukturami symetrycznymi, co nawiązuje do maniery madrygałowej końca XVI w. W okresie drezdeńskim Praetorius zwrócił się ku nowszym zdobyczom kompozytorskim i stylistycznym twórców włoskich, wprowadzając basso continuo, zwiększając rolę instrumentów, zbliżając się do stylu koncertującego.

Z historycznej perspektywy o wiele większe znaczenie niż dorobek kompozytorski Praetoriusa mają jego prace teoretyczne. Centralnym dziełem jest 3-tomowy traktat Syntagma musicum – jedno z najważniejszych źródeł wiedzy o muzyce pierwszych dekad XVII w., dokumentujący ówczesną myśl dotyczącą sztuki dźwięku. Tom 1 przedstawia dzieje 1-głosowego śpiewu kościelnego od jego początków do doby reformacji. W tomie 2 autor zamieścił opis instrumentów swojej epoki, stanowiący – obok nieco późniejszego ujęcia M. Mersenne’a w Harmonie universelle – najpoważniejszy przyczynek do znajomości wczesnobarokowego instrumentarium. Najbardziej interesujące aspekty poznawcze posiada tom 3, zawierający usystematyzowane i obszerne objaśnienia terminów muzycznych z zakresu praktyki kompozytorskiej i wykonawczej, wsparte licznymi przykładami nutowymi i tabelami.

źródło: Polska Biblioteka Muzyczna