Wasyl Barwiński to jedna z najbardziej ważnych i wpływowych postaci w muzyce Zachodniej Ukrainy I połowy XX wieku – był kompozytorem, pianistą, dyrygentem, muzykologiem, pedagogiem i krytykiem muzycznym. Urodził się 20 lutego 1888 roku w Tarnopolu. Edukację muzyczną pobierał w Konserwatorium Lwowskim działającym przy Galicyjskim Towarzystwie Muzycznym ucząc się gry na fortepianie u Vilema Kurza. Od 1907 roku kontynuował naukę w Pradze studiując kompozycję
u Vitezslava Nowaka i fortepian u Jakuba Holfelda, a na Uniwersytecie Praskim filozofię.

Po ukończeniu studiów w 1915 roku Barwiński wrócił do Lwowa i objął stanowisko dyrektora w Instytucie Muzycznym im. Łysenki. Wykładał tam fortepian, teorię muzyki, kompozycję, kształcąc całą generację profesjonalnych muzyków. Podczas jego dyrektorowania do 1939 roku Instytut urósł do rangi ważnej muzycznej uczelni w Galicji Wschodniej. Od stycznia 1940 roku rozpoczął pracę jako rektor i profesor Lwowskiego Konserwatorium oraz jako prezes Lwowskiego Oddziału Związku Kompozytorów Radzieckich Ukrainy.

W 1948 roku został aresztowany i osadzony przez władze radzieckie na 10 lat
w obozie koncentracyjnym w Mordowii. Podstawą dla tego aresztu był prowokacyjny zarzut powiązania kompozytora z antyradzieckim podziemiem. Został on też zmuszony do podpisania zgody na zniszczenie swoich utworów, które następnie spalono na podwórzu konserwatorium. Do Lwowa wrócił w 1958 roku.
W tym okresie starał się odtworzyć z pamięci zniszczone w czasie aresztowania kompozycje. Pewna ich ilość przetrwała dzięki wydaniu przez Universal Edition przed II Wojną Światową. Kompozytor zmarł we Lwowie 9 czerwca 1963 roku.
W 1964 roku nastąpiła jego oficjalna rehabilitacja, co pozwoliło na sporadyczne wydawanie jego niektórych utworów przez Radzieckie Wydawnictwo Muzyczne.

Wariacje na temat własny – Sekstet fortepianowy
Kameralistyka instrumentalna była bardzo ważną dziedziną twórczości Wasyla Barwińskiego, to w niej często nawiązywał do folkloru ukraińskiego. Nie zamieszczał jednak cytatów, lecz inspirując się ludową tradycją, komponował oryginalne utwory, które poprzez melorytmiczne zwroty, typowe dla tej muzyki, sprawiają wrażenie mocnego osadzenia w ukraińskiej tradycji ludowej.

Sekstet na dwoje skrzypiec, altówkę, wiolonczelę, kontrabas i fortepian Wasyl Barwiński komponował w latach 1914–15 roku w Pradze – mieście swoich kompozytorskich studiów u Vítěslava Nováka. Propozycję napisania utworu otrzymał od Wołodymyra Szuchewycza, przewodniczącego lwowskiego Towarzystwa Muzycznego im. Mykoły Łysenki. Premiera dzieła miała się odbyć podczas uroczystości otwarcia nowego budynku tego Towarzystwa jesienią 1914 roku. Plany te jednak pokrzyżowała I wojna światowa – obiekt został oddany
do użytku dopiero w czerwcu 1916 roku, wtedy także miało miejsce prawykonanie.

Sekstet fortepianowy Wasyla Barwińskiego – pierwszy ukraiński utwór kameralny na taki skład – to cykl wariacji na temat własny zadedykowany pamięci Mykoły Łysenki. Składa się z tematu i sześciu wariacji różniących się charakterem, tempem i metrum. Tak sam kompozytor opisał ten utwór: „Sekstet (wariacje na temat własny) to 6 wariacji (dokładniej 5 wariacji i ostatnia w formie obszernego finału) na dość rozbudowany temat (26 taktów). Tak w temacie, jak i w wariacjach starałem się oddać nie tylko w melodyce, ale i w harmonii jak najwięcej z ducha ukraińskiej muzyki ludowej”.

Cała kompozycja opiera się w przeważającej części na dialogu fortepianu z instrumentami smyczkowymi. Jest to widoczne już w temacie, który rozpoczyna fortepian, a następnie dołącza do niego kwintet smyczkowy, rozwijając dalszy ciąg myśli tematycznej. Temat ów ma liryczny charakter i wyróżnia go szeroki łuk melodyczny. Sama tonacja – c-moll – wyznacza nastrój zadumy, tak typowy dla ukraińskiej pieśni. W Wariacji I temat grają pierwsze skrzypce, inne instrumenty smyczkowe uzupełniają go figuracjami na tle rytmicznego akompaniamentu fortepianu. W drugiej części tejże Wariacji – odwrotnie niż to było w prezentacji tematu – dominuje fortepian z przeprowadzeniem myśli tematycznej oplatanej figuracjami. Z niemal epicką narracją Wariacji I kontrastuje Wariacja II (Scherzo) – taneczna w charakterze i w metrum 6/8. Podtytuł Wariacji III to Pieśń lirnika, którą kompozytor oparł na ludowej lirniczej tradycji, poznanej w okolicy Mykułyczyna na Huculszczyźnie. Szczególną rolę odgrywa tu altówka, zbliżona swym nosowym brzmieniem do liry korbowej. Improwizacyjna w charakterze ekspozycja myśli tematycznej w poszczególnych instrumentach zachęca do wykonywania tej wariacji rubato. Wariacja IV wprowadza taneczną zmianę tempa w metrum 2/4. Dumkę – Wariację V – kompozytor zadedykował pamięci swojej matki. Kontrastująca w stosunku do poprzedniej, wyróżnia się (podobnie jak Wariacja I) tęsknym i lirycznym nastrojem, nawiązującym do głównego tematu; ma formę ABA z żywą częścią środkową w charakterze scherza. Ostatnia część cyklu – Wariacja VI, stanowiąca jego finał w tempie Allegro vivace – następuje attacca. Posiada charakter i formę huculskiego tańca kołomyjki. Metrum parzyste z rytmem synkopowanym i żywe tempo nadają jej skoczny wyraz. Wariację tę poprzedza krótki wstęp, który sprawia wrażenie strojenia instrumentów smyczkowych przed koncertem…

Gdy w 1948 roku Wasyl Barwiński został skazany przez ustanawiające swój nowy porządek w Ukrainie Zachodniej władze sowieckie na 10 lat łagru, większość jego utworów została zniszczona. Los ten spotkał także Sekstet fortepianowy, który istniał jedynie w formie rękopisu. Kompozytor po powrocie z więzienia podjął się odtworzenia utworu z pamięci i doprowadził go prawie do samego końca. Ukończył Sekstet po śmierci kompozytora Stanisław Ludkewycz, dopisując jedynie ostatnich 30 taktów. Wasyl Barwiński został oficjalnie (pośmiertnie) rehabilitowany w 1964 roku. Z inicjatywy Ludkewycza w 1971 roku wydano kilka utworów kameralnych Barwińskiego, w tym Sekstet fortepianowy w formie partytury bez głosów instrumentów smyczkowych.

Sekstet był i jest jednym z najczęściej wykonywanych utworów z nielicznie zachowanej spuścizny kompozytorskiej Wasyla Barwińskiego.

Natalia Rewakowicz